خواص عسل سیاه دانه چیست؟

خواص عسل سیاه ‌دانه، ترکیبی ارزشمند از خواص دو ماده شفابخش عسل طبیعی و دانه‌های سیاه ‌دانه (Nigella sativa) است که در طب سنتی جایگاه ویژه‌ای دارند. این عسل، نه تنها طعمی دلپذیر دارد، بلکه خواص دارویی آن نیز از گذشته تا امروز مورد توجه بسیاری از پژوهشگران و درمانگران قرار گرفته است. در این مقاله به بررسی مهم‌ترین خواص عسل سیاه ‌دانه و کاربردهای آن برای سلامتی بدن می‌پردازیم. با ما بمانید.

عسل سیاه دانه چیست؟

عسل سیاه دانه یک گنجینه طبیعی با خواص فراوان است. عسل سیاه دانه، عسلی است که زنبورها از شهد گل‌های گیاه سیاه دانه (Nigella sativa) جمع آوری کرده‌اند. این نوع عسل به دلیل خواص درمانی گیاه سیاه دانه، از محبوبیت بالایی برخوردار است.

عسل سیاه دانه، از شهد گل‌های گیاه سیاه دانه، به دست می‌آید. این گیاه بومی مناطق جنوب غربی آسیا و جنوب اروپا است و دانه‌های سیاه رنگ آن قرن‌هاست که در طب سنتی استفاده می‌شود.

از نظر رنگ و طعم، عسل سیاه دانه معمولاً رنگ تیره‌تری نسبت به عسل‌های دیگر دارد، اغلب به رنگ کهربایی تیره یا حتی مایل به سیاه است. طعم آن نیز قوی‌تر و کمی تلخ‌تر است و ممکن است عطر و طعم خاصی شبیه به خود دانه سیاه دانه داشته باشد. این طعم قوی، آن را برای برخی افراد جذاب‌تر می‌کند.

بافت عسل سیاه دانه، معمولاً غلیظ بوده و ممکن است به مرور زمان کریستالیزه شود (رسوب کند)، که این یک فرآیند طبیعی برای عسل بوده و نشان‌ دهنده کیفیت آن است.

لازم است توجه داشته باشید عسل سیاه دانه واقعی، عسلی است که زنبور،  شهد گل سیاه دانه را جمع کرده است. این عسل، با مخلوط کردن عسل با پودر یا روغن سیاه دانه متفاوت است. عسل واقعی سیاه دانه، خواص منحصر به فرد خود را دارد.  بهترین راه مصرف آن، به صورت خام و یا اضافه کردن به نوشیدنی‌های گرم (نه داغ، تا خواص آن از بین نرود) مانند چای یا شیر است. همچنین می‌توانید آن را به تنهایی قاشق، قاشق میل کنید.

خواص عسل سیاه دانه چیست؟

خواص عسل سیاه دانه، فواید دانه‌های سیاه ‌دانه را با فواید عسل ترکیب می‌کند. این عسل به دلیل خواص آنتی ‌اکسیدانی، ضدالتهابی و ضدمیکروبی‌اش شناخته شده است. از جمله خواص عسل سیاه دانه به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

تقویت سیستم ایمنی بدن

عسل سیاه دانه، سرشار از آنتی ‌اکسیدان‌ها، مواد ضدالتهاب و ترکیبات فعال زیستی است که می‌تواند به افزایش مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها کمک کند. عسل سیاه دانه به دلیل ترکیبی منحصر به فرد از خواص عسل طبیعی و ترکیبات فعال زیستی سیاه دانه، یک تقویت کننده قوی برای سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شود.

عسل سیاه دانه، به تنهایی دارای خواص ضد میکروبی است و با عوامل بیماری ‌زا مبارزه می‌کند، در حالی که سیاه دانه غنی از آنتی ‌اکسیدان‌هایی مانند تیموکینون است که التهاب را کاهش داده و از سلول‌های ایمنی در برابر آسیب‌های اکسیداتیو محافظت می‌کنند.

این ترکیب قدرتمند، فعالیت سلول‌های ایمنی مانند لنفوسیت‌ها و ماکروفاژها را افزایش داده و به بدن کمک می‌کند تا به طور موثرتری با عفونت‌ها و بیماری‌ها مقابله کند. مصرف منظم و متعادل عسل سیاه دانه، به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی سالم، می‌تواند به تقویت و کارآمدی سیستم ایمنی کمک کرده و بدن را در برابر تهدیدات مختلف محافظت نماید.

محافظت از کبد

کبد، یک عضو فوق ‌العاده مهم است. سموم را دفع کرده، داروها را متابولیزه می‌کند، مواد مغذی را پردازش داده و پروتئین‌ها و مواد شیمیایی حیاتی را برای سلامتی تولید می‌کند. چندین مطالعه امیدوارکننده، نشان داده‌اند که عسل سیاده دانه می‌تواند، به محافظت از کبد در برابر آسیب و جراحت کمک کند.

یک بررسی در سال ۲۰۱۴، اثرات محافظتی عسل سیاه دانه را به محتوای آنتی‌اکسیدانی و توانایی آن در کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو نسبت داد. یک متاآنالیز در سال ۲۰۲۳  نیز، از چهار آزمایش تصادفی کنترل ‌شده روی افراد مبتلا به بیماری کبد چرب مرتبط با اختلال عملکرد متابولیک (MASLD)، عسل سیاه دانه، موارد زیر را کاهش داد:

• استئاتوز کبدی
• آنزیم‌های کبدی
• نشانگرهای التهابی

با این حال، مطالعات بیشتری برای سنجش چگونگی تأثیر این عسل، بر سلامت کبد در انسان مورد نیاز است.

سرشار از آنتی ‌اکسیدان‌ها

آنتی ‌اکسیدان‌ها موادی هستند که رادیکال‌های آزاد مضر را خنثی کرده و از آسیب اکسیداتیو به سلول‌ها جلوگیری می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که آنتی ‌اکسیدان‌ها می‌توانند تأثیر قدرتمندی بر سلامت، داشته باشند.

برخی مطالعات نشان می‌دهند که آنتی ‌اکسیدان‌های موجود در عسل سیاه دانه، می‌توانند، در برابر انواع مختلفی از بیماری‌های مزمن، از جمله سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی و چاقی محافظت کنند. ترکیبات متعددی مانند تیموکینون، کارواکرول، تی-آنتول و ۴-ترپینول، که در عسل سیاه دانه یافت می‌شوند، مسئول خواص آنتی‌ اکسیدانی قوی آن هستند.

پیشگیری از زخم معده

زخم معده، زخم‌های دردناکی هستند که وقتی اسیدهای معده لایه مخاط محافظ معده را از بین می‌برند، ایجاد می‌شوند. برخی تحقیقات، از جمله یک بررسی در سال ۲۰۲۳، خاطرنشان می‌کنند که بر اساس تحقیقات حیوانی، عسل سیاه دانه، می‌تواند با حفظ پوشش معده، کاهش ترشح اسید معده و ریشه‌ کن کردن H. pylori، (باکتری‌ای که می‌تواند به پوشش معده آسیب برساند)، به محافظت در برابر زخم‌ها کمک کند.

در یک مطالعه دیگر در سال ۲۰۲۰، افراد مبتلا به H. pylori و سوء هاضمه عملکردی به مدت ۸ هفته عسل سیاه دانه یا آنتی‌بیوتیک دریافت کردند. گروهی که این عسل را دریافت کردند، در مقایسه با گروه کنترل دارونما، میزان ریشه‌ کنی H. pylori و بهبود کیفیت زندگی بالاتری داشتند.

کاهش التهاب

در بیشتر موارد، التهاب یک پاسخ ایمنی طبیعی است که به محافظت از بدن در برابر آسیب و عفونت کمک می‌کند. از سوی دیگر، اعتقاد بر این است که التهاب مزمن در ایجاد انواع بیماری‌ها مانند سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی نقش دارد.

مطالعات متعدد نشان می‌دهد که عسل سیاه دانه می‌تواند، اثرات ضد التهابی قدرتمندی در بدن داشته باشد. مطالعات نشان داده‌اند، که عسل سیاه دانه، می‌تواند نشانگرهای التهاب و استرس اکسیداتیو را در افراد مبتلا به بیماری کبد کاهش دهد. به طور مشابه، یک متاآنالیز در سال ۲۰۲۳ نیز، نشان داد که عسل سیاه دانه، به کاهش التهاب در افراد کمک کرده است.

کمک به از بین بردن باکتری‌ها

باکتری‌های بیماری ‌زا مسئول فهرست طولانی از عفونت‌های خطرناک، از عفونت گوش گرفته تا ذات‌ الریه، هستند. برخی مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که عسل سیاه دانه، می‌تواند، خواص ضد باکتریایی داشته باشد و در مبارزه با گونه‌های خاصی از باکتری‌ها مؤثر باشد. تحقیقات سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که مصرف این عسل، در درمان عفونت‌های پوستی استافیلوکوک مؤثر است.

یک مطالعه آزمایشگاهی دیگر در سال ۲۰۱۹ نشان داد که این عسل، به طرز شگفت ‌آوری در از بین بردن استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی‌سیلین (MRSA)، گونه‌ای از باکتری که درمان آن دشوار است و در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم است، مؤثر است.

با این حال، مطالعات انسانی محدود است و تحقیقات بیشتری برای بررسی چگونگی تأثیر عسل سیاه دانه، بر گونه‌های مختلف باکتری‌ها در بدن مورد نیاز است.

تنظیم قند خون

قند خون بالا می‌تواند علائم منفی زیادی از جمله افزایش تشنگی، کاهش وزن ناخواسته، خستگی و مشکل در تمرکز ایجاد کند.

این مشکل، اگر در درازمدت کنترل نشود، می‌تواند منجر به عواقب جدی‌تری مانند آسیب عصبی، تغییرات بینایی و کندی بهبود زخم شود. تحقیقات نشان داده‌اند که عسل سیاه ‌دانه می‌تواند در تنظیم سطح قند خون نقش داشته باشد. 

اثرات ضد دیابتی عسل سیاه دانه، ملایم اما مؤثر است. با این حال، دیابتی‌ها باید آن را با احتیاط و زیر نظر پزشک مصرف کنند. عسل سیاه دانه، به ثابت نگه داشتن سطح قند خون کمک کرده و در نتیجه از این عوارض جانبی خطرناک جلوگیری کند.

یک متاآنالیز در سال ۲۰۲۵ از ۱۶ مطالعه روی افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ نشان داد که این عسل، به طور قابل توجهی موارد زیر را کاهش می‌دهد:

• قند خون ناشتا
• هموگلوبین گلیکوزیله  (HbA1c)
• کلسترول تام
• کلسترول LDL

درمان سرفه و گلودرد

خاصیت ضدالتهابی و ضدعفونی ‌کنندگی عسل سیاه دانه، باعث تسکین سرفه، گلودرد و التهابات تنفسی می‌شود. مصرف منظم آن در فصل‌های سرد سال می‌تواند مانع سرماخوردگی شود. عسل سیاه دانه به دلیل ترکیبات منحصر به فرد و خواص ضد التهابی و ضد میکروبی خود، یک درمان طبیعی و موثر برای سرفه و گلودرد محسوب می‌شود.

این عسل با ایجاد یک لایه محافظ بر روی گلو، تحریک را کاهش داده و به تسکین درد کمک می‌کند. خواص ضد باکتریایی و ضد ویروسی عسل نیز به مبارزه با عفونت‌های موجود در گلو که اغلب عامل اصلی سرفه و گلودرد هستند، کمک می‌کند.

علاوه بر این، سیاه دانه موجود در عسل، دارای ترکیبات فعالی مانند تیموکینون است که خواص ضد التهابی قوی دارد و می‌تواند التهاب و تورم گلو را کاهش دهد. ترکیب این خواص باعث می‌شود عسل سیاه دانه به یک درمان خانگی ایده‌آل برای تسکین سرفه و گلودرد تبدیل شود و به بهبود سریع‌تر این عوارض کمک کند.

بهبود عملکرد گوارش

عسل سیاه‌ دانه به هضم بهتر غذا، کاهش نفخ، درمان زخم معده و مبارزه با انگل‌های گوارشی کمک می‌کند. همچنین این عسل، برای تنظیم حرکات روده و پیشگیری از یبوست نیز مفید است. به همین دلیل در طب سنتی پیشنهاد می‌شود از این عسل، برای رفع ناراحتی‌های گوارشی استفاده شود.

افزایش انرژی و نشاط

ترکیب طبیعی قندهای ساده در عسل همراه با خواص نیروزا و تقویت‌ کننده سیاه‌ دانه باعث افزایش انرژی بدن، تمرکز ذهنی و کاهش خستگی می‌شود. به همین دلیل، مصرف عسل سیاه دانه، برای افزایش سطح انرژی و نشاط بدن موثر است.

کمک به سلامت پوست و مو

عسل سیاه ‌دانه هم به صورت خوراکی و هم به صورت موضعی برای درمان جوش، آکنه، التهاب‌های پوستی، خشکی پوست و شوره سر مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین دلیل در طب سنتی پیشنهاد می‌شود برای دستیابی به این منظور به صورت منظم از این عسل، چه به صورت خوراکی و یا موضعی، استفاده شود.

کاهش درد مفاصل و التهاب‌ها

عسل سیاه دانه، دارای ترکیبات ضد التهابی قوی مانند تیموکینون است که برای کاهش دردهای رماتیسمی، آرتروز و التهابات مفصلی مفید است. عسل سیاه دانه به دلیل داشتن خواص ضد التهابی و آنتی ‌اکسیدانی قوی، یک گزینه طبیعی و موثر برای کاهش درد و التهاب مفاصل محسوب می‌شود.

ترکیبات فعال موجود در سیاه دانه، به ‌ویژه تیموکینون، قادرند تولید مواد التهابی در بدن را مهار کرده و در نتیجه، التهاب مفاصل را کاهش دهند. از سوی دیگر، عسل موجود در این ترکیب، به دلیل داشتن خواص ضد التهابی و تسکین ‌دهنده، به کاهش درد و ناراحتی ناشی از التهاب مفاصل کمک می‌کند.

همچنین، آنتی ‌اکسیدان‌های موجود در عسل سیاه دانه از آسیب‌های اکسیداتیو به سلول‌های مفصلی جلوگیری کرده و به حفظ سلامت و عملکرد بهینه مفاصل کمک می‌کنند. این عسل طبیعی می‌تواند به عنوان یک مکمل درمانی برای کاهش علائم آرتروز و سایر بیماری‌های التهابی مفاصل مورد استفاده قرار گرفته و کیفیت زندگی افراد مبتلا را بهبود بخشد.

تنظیم قاعدگی و تقویت باروری

مصرف منظم عسل سیاه ‌دانه می‌تواند به تنظیم چرخه قاعدگی در زنان، کاهش دردهای پریودی و حتی بهبود قدرت باروری در مردان و زنان کمک کند. این موضوع، به دلیل وجود ترکیبات آنتی اکسیدانی و خاص در این عسل مقوی است.

پیشگیری از سرطان

ترکیبات آنتی ‌اکسیدانی موجود در عسل سیاه دانه می‌توانند در مقابله با رشد سلول‌های سرطانی مؤثر بوده و در پیشگیری از برخی سرطان‌ها نقش داشته باشند. عسل سیاه دانه، سرشار از آنتی ‌اکسیدان است که به خنثی کردن رادیکال‌های آزاد مضر یا مولکول‌هایی که ممکن است در ایجاد بیماری‌هایی مانند سرطان نقش داشته باشند، کمک ‌کند.

مطالعات، نتایج چشمگیری در مورد اثرات بالقوه ضد سرطانی ، ترکیب فعال آن، یافته‌اند. به عنوان مثال، یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ نشان داد که تیموکینون باعث مرگ سلولی در سلول‌های سرطانی خون می‌شود.

یک مطالعه دیگر، در سال ۲۰۱۸ نشان داد که تیموکینون موجود در عسل سیاه دانه، ممکن است از متاستاز سلول‌های سرطان سینه جلوگیری کند. در مجموع، مطالعات نشان می‌دهد که عسل سیاه دانه، ممکن است در برابر چندین نوع سرطان دیگر، از جمله موارد زیر، مؤثر باشند:

• پانکراس
• ریه
• دهانه رحم
• پروستات
• پوست
• روده بزرگ
• کبد
• کلیه
• تخمدان

 کاهش کلسترول

کلسترول ماده‌ای چربی ‌مانند است که در سراسر بدن شما یافت می‌شود. در حالی که به مقداری کلسترول نیاز دارید، مقادیر زیاد آن می‌تواند در خون شما تجمع یابد و خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش دهد. بررسی تحقیقات موجود، نشان می‌دهد که این عسل، با کاهش قابل توجه کلسترول کل و LDL “بد” و همچنین تری گلیسیرید خون مرتبط است.

طبع عسل سیاه دانه

طبیعت عسل سیاه دانه، مانند بیشتر عسل‌ها، گرم و تر است. طعم گرم این عسل، برای افرادی که مزاج سرد یا بلغمی دارند، بسیار مفید است و به تعادل طبع آن‌ها کمک می‌کند. همچنین، می‌تواند به گرم شدن بدن، افزایش انرژی و بهبود گردش خون کمک کند. ‌

طبع تر این عسل نیز، باعث می‌شود رطوبت بدن را حفظ کرده و به خصوص برای افراد خشک مزاج مفید باشد. به دلیل طبع گرم و تر، عسل سیاه دانه برای درمان بسیاری از بیماری‌هایی که ریشه در سردی و تری مزاج دارند، موثر است. البته، در نظر داشته باشید که واکنش بدن به هر ماده غذایی می‌تواند بسته به مزاج فردی متفاوت باشد. اما به طور کلی، طبع غالب این عسل، گرم و تر در نظر گرفته می‌شود.

چه کسانی نباید عسل سیاه دانه استفاده کنند؟

با توجه به طبع گرم و تر عسل سیاه دانه و همچنین خواص قوی آن، افراد زیر، بهتر است در مصرف آن احتیاط کنند یا از مصرف آن خودداری نمایند:

افراد با مزاج خیلی گرم و خشک (صفراوی)

 از آن‌ جایی که عسل سیاه دانه طبع گرمی دارد، مصرف زیاد آن توسط این افراد می‌تواند باعث افزایش حرارت بدن، خشکی پوست، جوش، و یا تشدید علائمی مانند عطش و بی‌قراری شود.

افراد دیابتی

اگرچه سیاه دانه ممکن است تا حدی به تنظیم قند خون کمک کند، اما عسل به طور کلی یک قند طبیعی است. بنابراین، افراد دیابتی باید در مصرف عسل سیاه دانه، مانند هر نوع عسل دیگری، با احتیاط فراوان عمل کرده و حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه خود مشورت کنند. میزان مصرف، در این افراد، باید کنترل شده باشد.

زنان باردار و شیرده

 در دوران بارداری و شیردهی، توصیه می‌شود قبل از مصرف هرگونه ماده طبیعی با خواص دارویی قوی، با پزشک مشورت شود. اگرچه عسل سیاه دانه فوایدی دارد، اما بهتر است در این دوران با احتیاط بیشتری مصرف شود تا از هرگونه عارضه احتمالی جلوگیری گردد.

کودکان زیر یک سال

کودکان زیر یک‌ سال دارای شرایط بدنی و سلامت خاصی هستند. همانند سایر انواع عسل، به دلیل خطر ابتلا به بوتولیسم، کودکان زیر یک سال نباید عسل مصرف کنند.

افراد با فشار خون بالا

 برخی معتقدند که عسل سیاه دانه ممکن است باعث کاهش فشار خون شود. بنابراین، افرادی که فشار خون پایین دارند یا داروهای فشار خون مصرف می‌کنند، بهتر است قبل از مصرف با پزشک مشورت کنند.

افراد با حساسیت به سیاه دانه

 اگر فردی به گیاه سیاه دانه یا فرآورده‌های آن حساسیت دارد، به طور طبیعی نباید از عسل سیاه دانه استفاده کند. همیشه توصیه می‌شود که اگر بیماری خاصی دارید یا داروی خاصی مصرف می‌کنید، قبل از گنجاندن عسل سیاه دانه در رژیم غذایی خود با پزشک یا یک متخصص طب سنتی مشورت کنید تا از مناسب بودن آن برای شرایط خاص شما اطمینان حاصل شود.

نحوه مصرف عسل سیاه ‌دانه

شما می‌توانید برای استفاده از خواص فراوان عسل سیاه دانه، روزانه یک قاشق چای ‌خوری ناشتا یا قبل از خواب، آن را میل کنید. همچنین، می‌توان این عسل را با آب ولرم و چند قطره لیموترش ترکیب کرد. این عسل، برای کودکان بالای ۲ سال نیز با مشورت پزشک، قابل استفاده است.

آنچه از مقاله خواص عسل سیاه دانه آموختیم:

عسل سیاه‌ دانه یک داروی طبیعی و پرخاصیت است که می‌تواند به تقویت سلامت عمومی بدن کمک کند. از تقویت سیستم ایمنی گرفته تا بهبود گوارش، پوست، انرژی و حتی باروری، این ترکیب بی‌نظیر قرن‌هاست که در طب سنتی و طب اسلامی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با این حال، هرچند این محصول طبیعی پر‌فایده است، اما مصرف آن باید متعادل و با آگاهی از شرایط بدنی باشد. برای بهره‌ مندی کامل از خواص آن، استفاده روزانه و منظم توصیه می‌شود.

سؤالات متداول مقاله خواص عسل سیاه دانه: